Het hoogst haalbare

Er zijn architecten die zich nadrukkelijk weten te onderscheiden van het gemiddelde. Opvallende persoonlijkheden die ‘anders-dan-anderen’ zijn. Zo iemand is Richard Meier – in Nederland vooral bekend als architect van het Haagse gemeentehuis. Eén van zijn handelswijzen die bij mij altijd is blijven hangen is zijn haast koppige doorzettingsvermogen.

De Kwestie

Het oorspronkelijke ontwerp voor het Haagse gemeentehuis was volgens vriend en vijand baanbrekend. De meeslepende manier waarop hij het plan presenteerde! Iedereen die erover mocht beslissen was er vrijwel meteen laaiend enthousiast over. Hij had als geen ander aangevoeld wat er op die plek in de stad mogelijk was. Een gebouw dat de ambtenaren en ook de burgers een warm thuisgevoel zou bieden. Er was maar één probleem. Het was volgens de overheidsnormen te duur. Veel te duur. Niet haalbaar. Het moest wel versoberd worden.

Er zou ofwel bezuinigd moeten worden op de omvang van het complex, ofwel op de kwaliteit van de uitvoering. Dat kon niet anders. Dat zou tenminste de logische reactie zijn geweest van bijna iedere architect. En anders zou de gemiddelde opdrachtgever hem die les wel leren. De opdrachtgever bepaalt het budget, en de architect accepteert dat als randvoorwaarde waarbinnen hij moet werken. Samen met zijn opdrachtgever bepaalt hij het maximum haalbare binnen het toegestane budget. Zo gaat dat.

Bij de charismatische Richard Meier ging dat toch anders. Want hij geloofde heilig in zijn ontwerp. Het was het beste gemeentehuis dat Den Haag zich kon wensen. En als Den Haag het zich niet kon veroorloven, dan zou je de oplossing wel kleiner kunnen maken, maar hij koos ervoor om in plaats daarvan het probleem een stuk groter te maken. Dus werd er extra functionaliteit gezocht om de kosten van het gebouw te kunnen dragen. Zo ontstond het idee om de centrale bibliotheek in het complex onder te brengen. Op die manier kon hij vasthouden aan zijn ideale ontwerp en het toch betaalbaar maken voor zijn aan de strikte overheidsnormen gebonden opdrachtgever.

Kijk, dat is nou een houding die mogelijk maakt wat vele anderen voor onmogelijk hadden gehouden. Niet alleen maar luisteren naar wat een opdrachtgever zegt te willen, maar aanvoelen wat een opdrachtgever eigenlijk zou willen. Forget the requirements, focus on the true needs instead.

Zou iemand zich op dat moment afgevraagd hebben wat het belang was van Richard Meier zélf bij de uitbreiding van de scope? Het is immers gebruikelijk dat architecten een afgesproken percentage van de aanneemsom kunnen declareren. Hoe hoger de bouwkosten, hoe meer een architect dus kan verdienen.

Het lijkt mij niet erg waarschijnlijk dat dit een rol heeft gespeeld. Een architect met de reputatie van Richard Meier kan zich makkelijk veroorloven om alleen die projecten aan te nemen die passen in zijn filosofie. Een gebouw van de allure van het Haagse gemeentehuis is tenslotte een prestigeproject dat op wereldwijde aandacht van vakgenoten kan rekenen. Vanuit het perspectief van een architect is zoiets een gouden kans om zijn visitekaartje af te geven. Met zulke kansen moet je goed om weten te gaan.

Om over te peinzen.

Haalbaarheid – zeker ook in financiële zin – is keer op keer een argument om inferieure architectuurkeuzes te rechtvaardigen. Er lijkt zich zelden of nooit een goede gelegenheid voor te doen om een hoogwaardige oplossing te realiseren. Dan weer is het de knellende legacyproblematiek, een andere keer is het een gebrek aan ervaring en anders is het wel de korte time-to-market die roet in het eten gooit. En keer op keer krijgt de opdrachtgever niet wat hij eigenlijk zou willen. Keer op keer worden de echte noden niet gehonoreerd.

Natuurlijk zijn opdrachtgevers daarbij een deel van het probleem. Projecten worden altijd te laat gestart, projecten krijgen eng afgebakende doelstellingen mee en opdrachtgevers staan lang niet altijd open voor goede ideeën van anderen. Dat gold allemaal ook voor het gemeenthuis van Richard Meier. En toch, tóch was hij in staat om ruimte te creëren. Against all odds. Je krijgt succes zelden in de schoot geworpen. Het vereist passie, hard zwoegen, oefening, focus, gedrevenheid, dienstbaarheid, ideeën en volharding. Kijk daar de wijze lessen van Richard St. John maar eens op na.

Als je als architect je liever niet leidzaam neerlegt bij het gegevene, als je een passie hebt om het hoogst haalbare mogelijk te maken, dan zoek je net als Richard Meier naar wegen die anderen niet begaanbaar achten. Anders dan anderen heb je de neiging om niet slaafs binnen de kaders te blijven die je worden gesteld, maar in plaats daarvan het belang van je opdrachtgever te dienen door juist buiten de gestelde kaders te treden. Je hebt het lef om de uitgangspunten principieel ter discussie te stellen. Alleen dán zul je in staat zijn om écht een verschil te maken. Om de organisatie tot écht baanbrekende prestaties aan te zetten. En uiteindelijk is dat hetgene waar een opdrachtgever werkelijk op uit is. Gewoon het ongewone durven en doen. Zonder dat, geen vooruitgang.

Tegelijkertijd is het natuurlijk verstandig om te waken voor overdrijving. Niet ieder probleem vraagt om een onconventionele oplossing. Niet iedere onconventionele oplossing is geloofwaardig. Niet iedere archITect heeft een reputatie die bijdraagt aan zijn overtuigingskracht. Niet ieder moment is even geschikt voor structurele veranderingen. Houd dus de realiteit scherp in de gaten en kom altijd goed getimed met doordachte voorstellen. Laat geen onnozele proefballonnetjes op, die worden toch maar doorgeprikt. En bouw ondertussen doelbewust aan een sterke reputatie. Want de successen uit je verleden zijn nou eenmaal de beste basis voor je toekomstige succes. 

In deze kwestie wordt een actueel thema op een scherpe manier geanalyseerd. Het is de 16de in een reeks die op dit weblog gepubliceerd zal worden.